Muzyka programowa

W romantyzmie rozwinęła się muzyka programowa. Kompozytor podawał temat (program) najczęściej w formie tytułu
lub dokładniejszego opisu w celu wywołania zamierzonych wyobrażeń. Program sugerował skojarzenia pozamuzyczne.
 
Kompozytorzy nadawali utworom tytuły na przykład literackie, by wyrazić treści z dziedziny literatury (poezji).
 
Dla romantyków ważny był związek człowieka z naturą a do ilustrowania tej relacji dobrze nadawała się muzyka.
Utwory programowe ilustrowały, opowiadały, rysowały dźwiękiem przebieg danej fabuły.
 
Głównymi gatunkami muzyki programowej są: poemat symfoniczny i symfonia programowa
 
Poemat symfoniczny to najczęściej jednoczęściowy programowy utwór na orkiestrę. Odwołuje się do programu,
którym może być poemat literacki lub gotowe dzieło sztuki. Do rozwoju tej formy muzycznej przyczynili się
F. Liszt i R. Strauss.
 
Symfonia programowa składa się z kilku części, a głównym wątkiem jest program literacki. Każda część ma swój odrębny tytuł. Do symfoni programowej kompozytor zazwyczaj dołączał opis.
Dla potrzeb tej formy rozbudowano orkiestrę symfoniczną, a czasem wprowadzano chór i solistów.
Za twórce symfoni programowej uważany jest Hector Berlioz.
 
Przykładem muzyki programowej są miniatury fortepianowe z cyklu Obrazki z wystawy:
Taniec kurcząt w skorupkach - Modesta Musorgskiego czy Ucieszne figle Dyla Sowizdrzała - Richarda Straussa.